قیصر امین پور، شاعر برجسته ی معاصر، علاوه بر شعر نو در غزل نیز تبحر وافی، و بیش از قالب های سنتی دیگر، در غزل سرایی ید طولایی دارد. غزل او سادگی و صراحت خاصی دارد و هیچ تکلف و تصنع خاصی در آن دیده نمی شود. غزل او امتداد جریانی در ادب معاصر است که بدان «غزل نو» می گویند و بیشتر نزدیک به شعر نو یا نیمایی است. حال و هوای عمده ی حاکم بر غزل او عبارتند از: بیان حدیث نَفْ س، توصیف حالات درونی و شخصی و نیز انتقاد ملایم اجتماعی. او از زبان ساده و تخاطب عادی و یا حتی محاوره برای حصول این بیان بهره می گیرد. این نوع شعر، فاقد قیدوبندهای سنتی غزل است؛ چه در حیطه ی محتوا و مضمون و چه در حیطه ی شکل و ساختار. از نظر شکل و ساختار، ابیات این نوع غزل کوتاه، و تمرکز وحدت معنایی شعر، بیشتر بر محور عمودی غزل است. در زمینه ی قافیه پردازی نیز به نوآوری هایی دست زده است و در غزل، بیشتر از ردیف و به صورت فعلی بهره جسته است. این مقاله به شیوه ی توصیفی تألیف یافته که با استمداد و استناد به ابزارهای آماری، به تبیین و توضیح بحث پرداخته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

نوگرایی (مکتب (Modernism در ادبیات، بیانگر گسستن از سنن و قراردادهای حاکم و ایجاد شیوه های تازه در نگرش به جایگاه انسان و نقش او در نظام هستی است.مدرنیسم ویژگی های صوری و محتوایی خاصی دارد، مانند جدایی از نسبت فردگرایی و تاکید بر فردیت خلاق هنرمند، احساس تنهایی، بیگانگی و یاس، ترجیح ناخودآگاهی برخود آگاهی، تداعی معانی آزاد و جریان سیال ذهن، توجه به نظریه های روانشناسانی، چون فروید و یونگ و بعضی از اگزیستانسیالیست ها.نوآوری معانی فراگیرتر از نوگرایی یا مدرنیسم دارد. مدرنیسم در مورد دوره خاصی است (اوایل قرن بیستم ) و مانند هر نهضت ادبی دیگر به انتهای خود رسیده و جای خود را به نهضت دیگر، پسامدرنیسم داده است، ولی نوآوری آغاز و پایان مشخصی ندارد و همواره در طول قرون و اعصار در ادبیات و هنر یافت می شده و در مدرنیسم هم وجود داشته است. نوآوری؛ یعنی خلاقیت و خلاقیت تقلیدی نیست.پرسشی که در مقاله حاضر به آن پاسخ داده شده، این است که آیا اصول نوگرایی و ویژگی های نوآوری در شعر قیصر امین پور دیده می شود یا خیر؟پیش از بررسی شعر قیصر امین پور، با پژوهش در ادوار شعر فارسی، نوآوری های خاصی در هر دوره دیده می شود، اما در شعر نو معاصر، نوآوری ها و خلاقیت ها نسبت به سبک بازگشت ادبی و حتی دوره مشروطه برتری دارد. شعر قیصر امین پور از جهت قالب بیرونی (outer form) و قالب درونی (inner form) نوآوری هایی را به همراه دارد.در شعرهای برجسته -او چه کلاسیک و چه نو نیمایی- با نوآوری هایی رو به رو می شویم که در شاعران دیگر سابقه نداشته است و خلاقیت او را نشان می دهد. آشنایی زدایی را در ترکیباتی چون "آیینه ناگهان " -که نام یکی از کتاب های اوست- می توان دید. در این مقاله مجموعه تنفس صبح بررسی شده است.

در جستار حاضر، بر پایۀ مطالعات کتابخانه ای و روش تحلیل و توصیف داده ها، به این پرسش اصلی پاسخ داده شده که در شعر قیصر امین پور، «روایت پنهان» چیست؟ چگونه شکل می گیرد؟ و چه ویژگی هایی دارد؟ از دیرباز شاعران به کمک نظم داستان هایی را روایت کرده اند. با این حال روش استفادۀ همۀ شاعران از روایت مانند هم نیست. برخی شاعران داستان هایی منظوم می سرایند که تفاوت اصلی آن ها با داستان های منثور تنها در رعایت نظم عروضی است. بعضی دیگر، هم چون قیصر امین پور، به روایت و عناصر سازندۀ آن رویکردی عمیق تر دارند. شعرهای روایی امین پور از تعریف یک قصّه به «نظم» عبور می کنند. وی روایت را به صورت ساده و آشکارا پیش روی مخاطب نمی گذارد، بلکه آن را چنان در بافت و خصوصیّات شاعرانۀ متن می گنجاند که این «روایت پنهان» و کارکرد هر یک از عناصر آن جز از طریق تجزیه و تحلیل دقیق متن مشخّص نمی شود. وی با به کارگیری خلّاق ویژگی های روایی و حل کردن روایت در شعر به دنبال افزایش تأثیربخشی بر مخاطب است. نشانه هایی که امین پور از روایی بودن متن به جا می گذارد، خواننده را وامی دارد تا در پی کشف جزییّات قصّه براید. این تلاش فکری و تأخیر در کشف روایت پنهان شده در شعر موجب لذّت مضاعف او می شود.

قیصر امین پور، شاعر متعهد و تاثیرگذار پس از انقلاب، اشکال و ابعادی از دردمندی، حسرت و آرزومندی را در شعر خود به نمایش گذارده است. او آرمان ها و گم شده هایی چون ارزش های اخلاقی و انسانی، پاکی، سادگی و مهربانی را جست و جو می کند که پی گیری مداوم چنین گم شده هایی، شعر وی را با وجوهی از نوستالژی درآمیخته است. روستا و دوران کودکی از منظر نگاه قیصر به چشم اندازی آرمانی و دل خواه شباهت می یابند که می توان آن را تجسمی از آرزوها و جلوه ای از نوستالژی او تلقی نمود. این مقاله در رویکرد نوستالژیک قیصر به روستا و کودکی، تاملی نموده و درصدد برآمده تجلیات و ابعاد آن را تبیین سازد.

ادبیات، اعم از نثر و نظم همة آنها به صورت منسجم و یکدست نیستند، بلکه برخی در مرتبة عالی، برخی متوسط و بعضی نیز ضعیف اند و همین موضوع اندیشمندان سخن سنج را بر آن داشته است تا به نقد سره و ناسرة آن بپردازند و نقد ادبی آن است که به ارزش و اعتبار آثار ادبی پرداخته شود و نیک و بد آن در معرض دید خوانندگان آن آثار قرار گیرد. با این بیان می توان فهمید که یک اثر ادبی، به ویژه شعر، آن است که منتقد با نگرش عمیق و دقیق، عبارات و مضامین آن را ارزیابی کند. در نقد ساختاری، اجزای یک سروده را نباید به صورت یک بعدی بررسی کرد، بلکه باید در مقوله های آوایی، لغوی و نحوی نیز تجزیه و تحلیل نمود و در بررسی آوایی به ساختار وزن، قافیه، ردیف و موسیقی کلام و معنی شعر نیز توجّه ویژه کرد. با این توصیف بررسی ساختار شعر، امکان پذیر نیست جز آنکه در پرتو تصویرهای خیالی انجام گیرد. شعر قیصر امین پور، شاعر دردآشنای پس از انقلاب نیز در همین راستا گام برمی دارد. ویژگی های شعر امین پور عبارتند از: ستایش و عشق، تصویرسازی های زیبا، مذهب اعتراض، غمگنانه بودن، تکرار و بازی با کلمات، به-کارگیری تلمیحات، هنجارگریزی دستوری و واژگانی، نارسایی وزن و موسیقی، حشوگویی و سروده های سست و کم ارزش، ادبیات کودکانه، تتبع از شاعران دیگر، استفاده از واژه های عامیانه و بهره گیری از آرایه های شعری از قبیل: تشبیه، استعاره، جناس، پارادوکس یا تناقض نمایی، غلوّ، مراعات نظیر، ساختار آوایی، ترکیبات نو، تضاد، تمثیل و غیره.